دو روش کلی برای سیم کشی سیستم های اعلام حریق وجود دارد . روش حلقه ای ( LOOP) یا روش ستاره ای . در قدیم که سیستم های آدرس پذیر وجود نداشتند اغلب از روش حلقه ای استفاده می شد . در این روش حسکرها بر روی یک حلقه مستقر بودند و این حلقه از اتاقی به اتاق دیگر و از حسگری به حس گر دیگر می رسید . بعدها تصمیم بر این شد که هر گروه از حسگرها که مربوط به محلی خاص در ساختمان هستند با رشته سیم مجزائی به سیستم مرکزی متصل باشند تا بتوان تشخیص داد که آتش سوزی دقیقا در کدام محل رخ داده است با پیشرفت فنآوری سیستم سیم کشی مجددا به حالت حلقه ای بازگشته است

به این مفهوم که جریان تغذیه توسط دو رشته سیم و جریان اطلاعات توسط دو رشته دیگر به سیستم مرکزی می رسد . برای هر حس گر کد مخصوصی داده شده است و سیستم بدون نیاز به سیم کشی مجزا برای هر حسگر ، آن حسگر و محل قرار گیری آن را به خوبی ( از روی کد مخصوصش ) می شناسد. ارسال کدها و اطلاعات بین حسگرها و سیستم مرکزی درهر ثانیه چندین بار صورت می گیرد و حسگر حتی نیاز خود به سرویس و تعمیر را نیز به سیستم مرکزی اعلام می نماید .

واکنش سریع و به موقع نسبت به حریق در ساختمان‌ها با هدف پیشگیری از وارد آمدن خسارت جانی و مالی از اهیمت ویژه‌ای برخوردار است. در همین راستا لازم است افراد از دانش کافی‌ در مورد انواع روش‌ها و سیستم‌های اطفاء حریق برخوردار باشند و متناسب با نیاز خود و نیز نوع حریق روی داده، از سیستم و روش مناسب استفاده کنند.به وسایل یا سیستم‌هایی که بتوانند حریق را خاموش و اطفاء نمایند سیستم‌‌ اطفاء حریق می‌گویند. به کار بردن این سیستم در مکان‌هایی که احتمال مشتعل شدن، آتش سوزی مواد کارخانجات و مواد شیمیایی وجود دارد، ضروری است.

طبقه بندی انواع آتش : آتش بر اساس نوع سوخت در حال احتراق به چند گروه یا کلاس تقسیم می شود‌. هر کلاس به استثنای یک گروه با یکی از حروف الفبای انگلیسی نشان داده می‌شود و نماد خاصی است‌. با داشتن این اطلاعات می توان هنگام وقوع آتش سوزی سیستم‌‌ اطفاء حریق مناسب را انتخاب نمود.

کلاس A: آتش هائی هستند که در اثر سوختن عموم مواد قابل اشتعال که پس از سوختن خود خاکستر به جای میگذارند به وجود می آیند ( یا آتش جامدات و یا آتش های درون مغزی سوز ) مانند آتش هائی که عامل آنها موادی از قبیل کاغذ ، چوب ، پارچه ، لاستیک ، پلاستیک و نظایر آن می باشد .

کلاس B: آتش هائی هستند که از سوختن مایعات قابل اشتعال بوجود می آیند و پس از سوختن از خود خاکستر به جای نمی گذارند ( یا آتش مایعات و یا آتش های سطحی سوز ) مانند آتش هائی که از سوختن فرآورده های نفتی ( بنزین ، نفت ، گازوئیل ، ... ) الک ها ، آلائیدها و نظایر آن به وجود می آیند .

کلاس C: آتش هائی که از سوختن گازهای قابل اشتعال به وجود می آیند گاز طبیعی ، استیلن ... البته باید توجه کرد که آتش سوزی گازها را در برخی از کشورها و استانداردها به عنوان یک طبقه جداگانه در نظر نمی گیرند .آنچه مهم است این است که وقتی گاز در هوا منتشر شد ، هیچ گونه وسیله ای جهت کنترل و جلوگیری از سوختن آن وجود ندارد ، ولی هنگامی که گاز در مخزنی باشد ، اگر آتش سوزی رخ دهد به وسیله عملیات سد کردن و خنک کردن آن هم در مراحل اولیه و قبل از آنکه مخزن گاز داغ شده و یا تغییر فرم دهد ممکن است تحت کنترل در آید چون در آتش سوزی گازها خطر انفجار بیشتر است لذا مساله پیشگیری از بروز آتش سوزی به مراتب مهم تر از مبارزه با آن است .

کلاس D : آتش هائی هستند که از سوختن فلزات قابل اشتعال بوجود می آیند مانند سدیم ، پتاسیم ، منیزیوم ، الومینیوم و غیره ...

کلاس F: آتش هائی هستند که ناشی از الکتریسته می باشند ، مانند آتش سوزی در وسایل برقی یا دستگاه های مولد برق حرارتی مانند دینام موتور ، ژنراتور و ....

طریقه خاموش کردن آتش های طبقه بندی شده :

طبقه A : بهترین روش جهت اطفاء حریق های این طبقه که از سوختن مواد قابل اشتعال خاکسترزا بوجود می آید ، از بین بردن ضلع حرارت مثلث اتش و استفاده از روش سرد کردن می باشد ، که اقتصادی ترین و سریع ترین عامل استفاده از آب است . آب درجه جسم محترق را پائین می آورد و به حدی می رساند که از سوختن متوقف می شود . باید توجه داشت که جریان آب تا خاموشی کامل آتش باید مرتبا جریان داشته و قطع نشود .

طبقه B : بهترین روش جهت اطفاء حریق طبقه B که از احتراق مایعات قابل اشتعال به وجود می آیند از بین بردن ضلع اکسیژن مثلث آتش یعنی خفه کردن می باشد .در این نوع آتش ها از کپسول های پودر و گاز ، ئیدروکربورهای هیدروژنه ، کف ها و سایر روش های خفه کردن مانند استفاده از ماسه و شن و پتو و ... میتوان استفاده کرد .

طبقه C : بهترین روش جهت خاموش کردن آتش های این طبقه همانطوری که در قسمت های قبل توضیح داده شد ، سد کردن می باشد یعنی جلوگیری از رسیدن گاز قابل اشتعال به کانون حریق ، که معمولا جهت انجام این کار شیر مربوط به جریان گاز مورد نظر بایستی بسته شود و و یا به هر وسیله ممکن جلوی نشت گاز گرفته شود .

طبقه D : جهت اطفاء حریق فلزات قابل اشتعال از کپسول های مخصوص به خود که بستگی به نوع فلز دارد استفاده می شود .

طبقه E : بهترین روش جهت خاموش کردن آتش سوزی های برقی طریقه قطع اکسیژن مثلث آتش به وسیله خفه کردن می باشد . در این طبقه از آتش سوزی ها آب اصلا قابل استفاده نیست ، بهترین نوع کپسول های مورد استفاده کپسول CO2 می باشد . در خاموش کردن این آتش ها از کف نمیتوان استفاده کرد ولی از پتوی خشک و شن و ماسه میتوان استفاده کرد .

 عوامل لازم جهت اطفاء حریق

جهت اطفاء حریق حداقل یکی از عوامل زیر می بایستی صورت پذیرد:

1. قطع گرما یا خنک سازی : آب یکی از عمومی ترین عوامل جهت خنک سازی حریق می باشد.
2. قطع ماده سوختنی : قطع و جداسازی ماده سوختنی از محل حریق می تواند بسرعت باعث خاموش شدن حریق گردد.
3. به حداقل رساندن اکسیژن : به میزانی که اکسیژن کافی جهت ادامه حریق وجود نداشته باشد ، سیستم های اطفاء حریق مانند CO2 و Inert Gas باعث به حداقل رساندن اکسیژن جهت ادامه حریق می باشند.
4. مانع در ایجاد واکنش زنجیره ای سوخت : سیستم های اطفاء حریق مدرن مانند آیروسل با ایجاد اختلال در واکنش های زنجیره ای سوخت، باعث اطفاء حریق می گردند.
5. خاموش کننده های تمیز (Clean Agent) : خاموش کننده ای که فرار بوده و پس از اطفاء حریق اثری از خود بجا نگذاشته و همچنین هادی الکتریسیته نیز نباشند.
6. خاموش کننده های هالوکربن (Halocarbon Agent) : خاموش کننده ای که اجزاء اصلی تشکیل دهنده آن هالوژن ها مانند فلور، کلر، برم یا ید بهمراه کربن می باشد. درحقیقت هالوژن ها جایگزین تعدادی از اتم های هیدروژن در هیدروکربن ها شده اند.
7. خاموش کننده های بی اثر (Inert Gases) : خاموش کننده ای که اجزاء اصلی تشکیل دهنده آن هلیوم، نئون، آرگون یا نیتروژن بوده و جزء فرعی آن می تواند دی اکسید کربن باشد.

انواع سیستم ها ی اطفاء حریق اتوماتیک

سیستم اطفاء حریق اتوماتیک آبی : این سیستم به چهارروش زیر قابل استفاده می باشد  : 

سيستم تر: اين سيستم دارای فشار لازم به صورت دائم می باشد و افشانه‌هاي اتوماتيك در موقع حريق مسير را براي پاشش باز می نمايند. در دهانه افشانه‌ها در اين شبكه يك حباب شيشه‌ای وجود دارد كه هنگام بالا رفتن دما در اطراف آن، بيش از حد تحمل حباب، می شكند وباعث آزاد شدن مسير جريان آب می شود.

سيستم خشك: در اين سيستم در حالت عادی ، شير جريان آب توسط فشار هوا، با نيتروژن بسته است و عمل كردن يك يا چند افشانه اتوماتيك كه حساس به دما می باشند باعث باز شدن شير آب می شود.در صورتي كه فشار منبع آب به صورت ثقلی تامين نشود، بايد در سيستم يك كليد اتوماتيك حساس به فشار در مسير تعبيه شده باشد تا در موقع لازم پمپ‌های آب را روشن نمايد. در مواقعي كه احتمال افت فشار آب شبكه نيز وجود دارد وجود كليد اتوماتيك و پمپ كمكی لازم می باشد.

سيستم جريان آزاد: اين سيستم از يكسری افشانه‌های با دهانه آزاد (باز) تشكيل شده است كه شير اصلی در هنگام نياز توسط سيستم كاشف يا به صورت دستی باز شده و جريان برقرار می شود. به اين روش راه‌اندازی ، نيمه اتوماتيك می گويند.

سيستم نيمه آزاد:در اين سيستم كه شبيه نوع جريان آزاد است ولی ازافشانه‌های اتوماتيك استفاده شده است پشت افشانه‌ها مقدار محدودی فشار نيز وجوددارد و هنگامی كه سيستم كشف حريق شير اصلي جريان را باز می كند فقط افشانه‌هايی عمل می كنند كه قبلاً توسط گرما فعال شده باشند.
در طراحی سيستم افشانه، ميزان آب و فشار لازم بايد برای زمانی پيش‌بينی شود كه تمام افشانه‌ها در حال عمل باشند. در اين خصوص دبی، فشار و حجم مورد نياز آب بايد در شبكه وجود داشته باشد.

محاسبات شبكه بر اساس دانسيته پاشش آب:
هر افشانه در هنگام عمل پاشش آب محدوده‌ای  ، به صورت چتری در زير خود را آب پاشی خواهد نمود. هر چه ارتفاع افشانه بالاتر باشد، قاعده اين محدوده بزرگتر ودانسيته پاشش آب كمتر می گردد. براي حفظ كارايی افشانه‌ها محدوده 180 فوت مربع تعيين شده است. اين معيار يك عدد كلی است و با توجه به ويژگی های محيطی و نوع مواد آتشگير مي‌تواند تغيير كند  . آب افشان‌ها به تنهايی يك سيستم مستقل و قابل قبول بوده و به نگهداری خيلي مختصری نياز دارند. با توجه به اين كه در سيستم‌های آب افشان‌تر، در داخل لوله‌ها آب می باشد لذا تنها بايد در ساختمان‌هايی كه در معرض خطر آتش‌سوزی می باشند، بكار برده شوند، و دمای ساختمان‌ها بايستی درحد فاصل 40 درجه فارنهايت (4 درجه سانتيگراد) يا بالاتر حفظ گردد. در مواقعی كه لازم است تعدادی از آب‌افشان‌ها در محيط‌هايی با دمای پائين‌تر نصب گردند می توان از مواد ضد يخ استفاده نمود. آن بخش از لوله‌های آب‌افشان در سيستم تر كه در معرض دمای زير صفر باشند، بايستی با محلول ضد يخ پر گردند.

سیستم های اطفاء حریق گازی : سیستمهای اطفاء گازی عموما در بخشهای بحرانی از یک ساختمان اداری مانند اتاق های کامپیوتر ، سرور ، اتاق های مخابرات ، اتاق های برق و سایر نواحی با ریسک بالا که استفاده از سیستمهای اطفاء آبی باعث خسارت به این سیستمها میگردد استفاده میشود. گازهای مختلفی وجود دارد که بسته به کاربردهای خاص میتواند انتخاب و استفاده گردد ، این گازها در یک کپسول نگهداری و در هنگام فعال شدن سیستم ، تمام فضای اتاق با این گاز پرشده و باعث کاهش سطح اکسیژن فضا تا زیر درصد مورد نیاز برای ادامه سوختن میگردد ، یا با ایجاد یک واکنش شیمیائیی برای از بین بردن مثلث آتش ( گرما ، سوخت و اکسیژن ) از ادامه سوختن جلوگیری مینماید. عناصر مورد استفاده عموما CO2,وArgonite, Argon ,FM20 هستند . شروع به کار سیستمهای گازی با تشخیص حریق توسط سنسورهای حساس به دود و حرارت صورت گرفته و عملیات اطفاء با رها سازی عناصر گازی در حداقل زمان و به سرعت انجام میگیرد . کلیه گازهای مورد استفاده در سیستمهای اطفاء حریق گازی ایمن میباشند ، ولی هر یک دارای مزایا و معایبی نسبت به یکدیگر میباشند.انتخاب نوع گاز وابسته به کاریرد، سطح ریسک پذیری و فاکتورهای ایمنی برای اشخاصی که در ناحیه حفاظت شده تردد دارند میباشد.

سیستم های اطفاء حریق اتوماتیک پودری (آیروسل ) : اطفای حریق آیروسل متراکم، شکلی از سیستم اطفای حریق بوده که مشابه سیستم اطفای حریق گازی یا سیستم اطفای حریق شیمیایی خشک و مبتنی بر ذرات است. اطفای حریق آیروسل از ذرات جامد بسیار ریز و ماده گازی برای خاموش کردن آتش استفاده می‌کند ، ذرات ریز آیروسل متراکم و گاز سیال خروجی ، توسط یک واکنش گرمازا تولید شده و تا زمان خروج از تجهیز به حالت بخار باقی می‌مانند. مواد اطفایی آیروسل در درون سیستم متراکم و سردند و به‌صورت ذرات جامد تخلیه می‌شوند . برخلاف سیستم اطفای حریق گازی که تنها گاز بیرون می‌دهد یا عوامل خاموش‌کننده‌ی شیمیایی خشک که ذرات پودر مانندی با ابعاد بزرگ (25 تا 150 میکرومتر) هستند، سیستم اطفای حریق آیروسل متراکم توسط انجمن NFPA، به‌عنوان منتشرکننده‌ی ذرات بسیار کوچک با ابعاد کمتر از 10 میکرومتر معرفی می‌شود . ذرات جامد آیروسل دارای ابعاد جرمی بسیار کوچک‌تری نسبت به عوامل خاموش‌کننده‌ی شیمیایی هستند، مدت بیشتری در هوا معلق می‌مانند و در منطقه‌ی تحت محافظت، پسماند کمتری از خود به‌جای می‌گذارند . عامل آیروسل می‌تواند به‌وسیله‌ی عمل مکانیکی، الکتریکی یا ترکیبی از عمل الکترومکانیکی به سمت هدف پرتاب شود.

سیستم اطفاء حریق اتوماتیک فوم : سیستم FOAM معمولا جهت اطفای حریق مناطق پر خطر شامل کلاس Bحریق از قبیل انبارهای مایعات قابل اشتعال ، آشیانه های هواپیماها ، مخازن سوخت ، سالن های رنگ و ... به کار می رود . انتخاب کف آتش نشانی بستگی به مواد قابل اشتعال دارد .سیستم های مورد استفاده در این زمینه میتوانند به صورت دستی ( انواع مانیتورها ، فوم موبایل ها ، توربکس ها ، نازل ها و ... ) و یا به طور اتوماتیک ( شبکه های اسپرینگر ، فوم چمبرها و ...) باشند . لازم به توضیح است که در مواردی که مواد قابل اشتعال از مواد نفتی قطبی تشکیل شده باشند ، بایستی از فوم مقاوم در برابر حلالها استفاده گردد. اساس عملکرد این سیستم بدین گونه است که در هنگام اطفاء ، سیستم آب و فوم را به نسبت معینی در یک تناسب ساز یا Propionerv ترکیب کرده و از طریق شبکه لوله کشی به نازلهای نصب شده در محیط رسانده و عملیات اطفاء را انجام میدهد . تجهیزات مورد استفاده در سیستم اطفاء حریق به وسیله فوم تا حدودی مشابه تجیهزات سیستم اطفاء حریق به وسیله آب است با این تفاوت که در این سیستم ، علاوه بر مخازن آب از نازلهای فوم ، شیرهای اتوماتیک ، پمپها و مخازن مخصوص فوم استفاده می گردد . قبل از آنکه هر طرحی انجام پذیرد مشخصات تعیین خطری که باید مورد حفاظت قرار بگیرد ضروری می باشد . فوم توسط مخلوط نمودن محلول آب محتوی فوم تغلیظ شده ، با هوا ایجاد می گردد . این فوم به طور آزاد بر روی سطح مایع مشتعل شده قرار گرفته ، شکل چسبنده به خود می گیرد و به این صورت مانع ورود هوا شده و با ایجاد یک روکش مداوم بخارات فرار قابل اشتعال را از رسیدن به هوا مجزا می نماید . به طور کلی فوم در سطح مایع سوختنی جریان یافته و به وسیله جدا سازی مایع سوختی و اکسیژن ، حریق ناشی از مایع قابل اشتعال را خاموش می نماید .

مخلوط کردن آب و فوم با استفاده از روش های مختلفی امکان پذیر می باشد که می بایستی مطابق با استاندارد NFPA طراحی گردد : سيستم Bladder Tank : سیستم Bladder Tank شامل دو مخزن می باشد که داخل یکدیگر قرار گرفته است معمولا مخزن داخلی که حاوی فوم می باشد از جنس Thermo Plastic ساخته می شود تا انعطاف پذیری لازم را داشته باشد . مخزن خارجی که از جنس کربن استیل می باشد آب به آن وارد می شود و باعث فشرده شدن مخزن داخلی می شود که حاوی فوم بوده و از مخزن فوم خارج می شود . با Bladder Tank از ظرفیت 500 لیتر تا 15000 لیتر را در انواع افقی و عمودی ارائه می نماید . این سیستم قابلیت تزریق فوم با ظرفیت 3% و 6% را دارا می باشد .

سیستم Proportioner : این سیستم شامل یک مخزن اتمسفر یک فوم به همراه پمپ می باشد که فوم را به داخل خط آب تزریق می کند و در این روش برای پر کردن سیستم نیازی به خارج کردن سیستم از مدار نمی باشد.

سیسنم Dosing Foam : این سیستم روشی بسیار اقتصادی و آسان است که در سیستم های تولید فوم به کار می رود . در این روش پمپ فوم به یک توربین آبی کوپل شده است که آب وارد می شود و باعث چرخش توربین شده و نیروی لازم را برای پمپ فوم تأمین می کند .

سیستم اطفاء حریق اتوماتیک مه یا پودر آب (Water Mist) : یکی از سامانه‌های پیشرفته اطفای حریق خودکار آبی که امروزه به دلیل ممنوعیت استفاده از سامانه‌های اطفای خودکار به کمک گاز هالون رایج گردیده، سامانه اطفای حریق خودکار مه‌پاش می‌باشد. سامانه اطفای حریق خودکار مه‌پاش به سامانه ای اطلاق میگردد که در آن آب به عنوان ماده اصلی خاموش ‏کننده مورد استفاده قرار میگیرد. در این سامانه آب موجود در مخزن ذخیره توسط گاز نیتروژن تحت فشار قرار می‏گیرد و از طریق نازل‌های پاشنده به قطراتی بسیار ریز و به قطر حداکثر ۵۰۰ میکرون تبدیل شده و بصورت مه در داخل محیط پخش و منتشر میگردد. از این سامانه میتوان به دو صورت موضعی و یا تخلیه کلی استفاده نموده و در مبارزه با حریق‌ها طراحی و اجرا نمود.

سامانه اطفای حریق خودکار مه‌پاش، از بخش‌های زیر تشکیل شده است:

1. مخزن ذخیره آب که بر حسب حجم و فضای محل تصرف وحفاظت، در ظرفیت‌های مختلفی استفاده میشود.
2. مخزن ذخیره گاز نیتروژن که برای ایجاد فشار مورد نیاز در سامانه اطفای حریق خودکار مه‌پاش استفاده میشود.
3. لوله‌ها و اتصالات فشار قوی که وظیفه انتقال آب به نازل‌های آب‏پاش را برعهده دارند.
4. نازل‌های پاشنده مه که وظیفه آنها تخلیه آب بصورت مه میباشد.
5. مرکز کنترل سامانه اعلام و اطفای حریق که وظیفه آن دریافت پیام‌های اعلام حریق از آشکارسازها و حسگرها و انتقال آن به تابلو کنترل مرکزی جهت پردازش و صدور فرمان اطفای حریق به سامانه مه‌پاش میباشد.

سیستم اطفا حریق اتوماتیک Vortex: سیستم اطفاء حریق Vortex یک سیستم ترکیبی (Hybrid) از آب و گاز می باشد.در واقع ترکیبی از WaterMist و گاز نیتروژن است.نیتروژن تحت فشار، آب را به ذرات ۱۰ میکرونی تبدیل کرده ، با ذرات آب مخلوط شده و از نازل خارج می شود .این ذرات آب باعث خنک شدن آتش و جذب گرما می شود. همچنین نیتروژن باعث می شود میزان اکسیژن از۱۶% (کمترین میزان اکسیژن مورد نیاز برای حریق) کمتر شود ، پس این سیستم همزمان از دو مکانیزم خنک کننده و مهار کردن آتش استفاده میکند .

(کمترین میزان اکسیژن مورد نیاز انسان برای تنفس ۱۲% است. یک سیستم Vortex میزان اکسیژن اتاق را در حد ۱۴% نگه می دارد که باعـث خفه شدن آتش می شود ولی در عین حال برای انسان مشکلی ایجاد نمیکند) ، این سیستم سبز ترین سیستم اطفاء حریق می باشد چرا که اتمسفر (جو) دارای ۷۹% نیتروژن است و هیچ ضرری برای لایه ی ازن ندارد.از دیگر ویژگی های این سیستم ،عدم نیاز به سیلندر و کپسول سر بسته و آب بندی شده می باشد(بر خلاف سایر گازها که داخل سیلندر بدون درز و تحت فشار زیاد نگهداری میشوند) .سیستم اطفای حریق ورتکس ۸۸ درصد آب کمتری به ازای هر نازل در هر دقیقه نسبت به سیستم های مه آب (Water Mist) با فشار بالا استفاده می کند.